Zwarte gaten in alle maten

Lezing 4 van dit seizoen

Zwarte gaten in allerlei maten

Het onderwerp zwarte gaten is populair onder onze leden en er is dan ook heel veel over te vertellen. Deze keer kijken we er met weer andere ogen naar, namelijk met die van prof. dr. Peter Jonker, een van de experts van onze eigen Radboud Universiteit.

Het hoorcollege vindt plaats op zaterdag 14 januari 2023 tussen 13:30 en 15:30 uur. Het zijn twee blokken van 45 minuten met telkens een vragenrondje en halverwege een korte pauze. Het college is wederom hybride: je bent van harte welkom in het mooie Huygensgebouw of je kijkt mee vanuit thuis via de livestream. De link sturen we in de week voor 14 januari en we voegen deze dan ook aan deze pagina toe.

De lezing

Zeer zware sterren leven slechts enkele tientallen miljoenen jaren terwijl een ster als onze zon ongeveer 10 miljard jaar leeft. Aan het eind van het bestaan van een zware ster vindt een supernova-explosie plaats, waarna er soms een zwart gat overblijft. Ook kennen we superzware zwarte gaten. Al deze zwarte gaten zijn uitstekende objecten om extreme fysische omstandigheden te bestuderen.

Het feit dat de enorme massa van een zwart gat samengeperst zit in een klein gebied zorgt bijvoorbeeld voor een veel sterkere kromming van ruimte-tijd dan op aarde in laboratoria nagebootst kan worden.

Zien we daar effecten van? En zijn er ook tussenmaat zwarte gaten? Er wordt naarstig naar gezocht maar is er bewijs? Hoe ontstaan de superzware zwarte gaten? Hoe helpen de waarnemingen van zwaartekrachtgolven bij het beantwoorden van vragen rond zwarte gaten?

Gezien de recente doorbraken in het onderzoek naar zwaartekrachtgolven, en gezien de voorspelde faciliteiten als de röntgensatelliet Athena, de gravitatiegolfdetectoren LISA en de Einstein Telescoop, staat het onderzoeksveld van zwarte gaten aan de vooravond van een golf van ontdekkingen. Zorg dat je er op 14 januari bij bent, online of lijfelijk in het auditorium.

Over Peter Jonker

Peter Jonker is hoogleraar observationele hoge-energie astrofysica aan de Faculteit Natuurwetenschappen, Wiskunde en Informatica van de Radboud Universiteit, waar hij al vanaf 2009 werkt. Hij behaalde zijn master Astrofysica aan de Universiteit Utrecht en promoveerde vier jaar later in 2001 aan de Universiteit van Amsterdam.

Als postdoc-onderzoeker werkte hij daarna bij het Institute of Astronomy van de University of Cambridge, Engeland en bij het Harvard-Smithsonian Center for Astrophysics in Cambridge, maar dan die in Massachusetts, USA. Dit laatste is trouwens één van de grootste astrofysische instituten ter wereld. Jonker was tot 2014 als gast-onderzoeker aan dit instituut verbonden.

Vanaf 2005 werkt Jonker ook bij het Nederlandse instituut voor ruimteonderzoek SRON in Utrecht waar hij in 2012 senior onderzoeker werd. Hij is een expert op het gebied van de bestudering van zwarte gaten en het opsporen en bestuderen van nieuwe compacte objecten die opeens en tijdelijk zichtbaar worden (de zogenaamde transients).

In 2014 ontving Jonker een ERC consolidator grant om te onderzoeken of er naast (kleine) zwarte gaten, gevormd in sterren en naast superzware zwarte gaten in de kernen van melkwegstelsels, ook middelzware zwarte gaten bestaan. Die 'grant' is een Europese subsidie bestemd voor veelbelovende wetenschappelijk talenteerde gepromoveerde onderzoekers, met 2 tot 7 jaar onderzoekservaring, die een uitstekend onderzoeksvoorstel hebben. Jonker werkt nauw samen met de Nijmeegse astrofysici, onder meer op het gebied van het onderzoek naar zwaartekrachtsgolven en hij is de ‘project scientist’ van het door de Radboud Universiteit geleide BlackGEM project.

Op 14 januari laten we hem aan het woord over zijn favoriete onderwerp: zwarte gaten.

Huiswerk

Je weet dat we bij onze colleges een bepaalde hoeveelheid basiskennis verwachten. We gaan niet de beginselen van zwarte gaten uitleggen. Heb je die basiskennis nog niet, lees dan eens onze pagina met een tip over een studieboek, waarmee je je die kennis in jouw tempo eigen kunt maken.

Dat boek is niet het huiswerk, wel wijzen we je graag op het hoofdstuk Zwarte gaten in de rubriek Educatie op onze website. In dit hoofdstuk staan 11 infographics over zwarte gaten en ander gevaarlijk spul. Wij hebben de Engelse filmpjes hier van Nederlandse ondertitels voorzien. Bekijk ze eens, als achtergrondinformatie voor de lezing van Peter Jonker.