Op weg naar de oerknal
Onderzoek naar de Big Bang
Op zaterdag 25 mei gaat het laatste hoorcollege van dit jaar over de signalen uit de begintijd van ons heelal. De spreker is prof. em. Jan Kuijpers (Radboud Uni). We starten zoals gewoonlijk om 13:30 uur en eindigen omstreeks 15:30 uur. Halverwege en aan het einde kun je vragen stellen.
Over de spreker
Al sinds het eerste seizoen van Sterrenkundeclub Radboud proberen we professor emeritus Jan Kuijpers te strikken voor een inspirerende lezing. Nou is emeritus een Latijns woord dat 'uitgediend' betekent en 'in ruste'. Prof. Kuijpers ging in 2011 met pensioen, maar 'in ruste' was hij nimmer. Zelfs anno 2024 is hij nog regelmatig in Nijmegen te vinden en als hij er niet is, dan geniet hij van een welverdiende vakantie. Zoals op de foto links, tijdens een vakantie in Normandië.
Maar we horen je afvragen: Waarom 6, 7 jaren wachten? Dat zit zo: dr. Jan Kuijpers kreeg in 1991 een deeltijd aanstelling als hoogleraar aan de Radboud Universiteit en in 2001 was hij mede-oprichter van de afdeling Sterrenkunde zoals die er nu nog steeds is.
In 2009 werd hij benoemd tot ridder in de Orde van de Nederlandse Leeuw voor zijn verdiensten voor de Nijmeegse sterrenkunde en die in heel Nederland en daarbuiten. We zijn dus vereerd dat onze planning dit jaar wel in zijn agenda paste en dat de grondlegger van onze afdeling een prachtige hoorlezing voor jullie wil verzorgen. Prof. Kuijpers is een hele fijne verteller en zorg dus dat je er op 25 mei bij aanwezig bent!
Over de lezing
Kunnen wij de oerknal zien en weten we zeker dat er pakweg 13,8 miljard jaar geleden zo'n moment is geweest? Om zo dicht mogelijk bij die oerknal te komen gaan kosmologen op zoek naar signalen uit die allereerste beginperiode. Men maakt daarbij gebruik van de modernste waarnemingstechnieken, dus niet alleen van telescopen in zichtbaar licht maar ook in andere golflengtegebieden zoals infrarood, millimeter- en radiostraling. En sinds kort en in de naaste toekomst ook van een nieuw soort telescopen die neutrino’s en gravitatiegolven kunnen meten die afkomstig zijn van de oerknal.
Een aantal jaren geleden zijn er neutrino's gemeten die slechts luttele seconden na de oerknal zijn ontstaan. In vorige seizoenen hebben we hoorcolleges gehad over IceCube, de grootste neutrinotelescoop ter wereld op de Zuidpool (door prof. Dirk Ryckbosch, 2022), en het PTOLEMY-experiment in Gran Sasso, Italië (prof. Nicolo de Groot, 2023).
Al deze signalen hebben met elkaar gemeen dat ze met de lichtsnelheid reizen; de diverse telescopen vormen daarmee tijdmachines naar het verleden. We gaan dus op weg naar de oerknal in het verleden.
Nog meer over Jan Kuijpers
Jan Kuijpers is dus emeritus hoogleraar sterrenkunde aan Radboud. Na een verblijf als postdoc in 1976/77 aan het Institute of Astronomy in Cambridge (UK) werkte hij aan de Universiteit Utrecht. Zijn vakgebied is de plasma-astrofysica en dit richt zich op magneetvelden in de kosmos. Samen met Paul Groot richtte hij de afdeling Sterrenkunde op. Tussen 2006 en 2010 was hij decaan van de Nijmeegse bètafaculteit.
Zijn afscheidsrede in 2011 ging over 'Magneten in het heelal', destijds een vrij nieuw thema in de sterrenkunde. En nog steeds is het relatief nieuw, want nog maar een halfjaar geleden werd er een zware heliumster ontdekt met een zeer sterk magnetisch veld. Heliumsterren zijn de voorlopers van de mysterieuze magnetars, de sterkste magneten in het heelal, blijkt uit onderzoek van een internationaal onderzoeksteam. Die heliumster is ongeveer even sterk als de sterkste magneet die ooit door de mens is gemaakt. Die heeft een kracht van 37,5 tesla, waarbij een koelkastmagneet een kracht heeft van 0,005 tesla. En wie weet kunnen we prof. Kuijpers overhalen om volgend seizoen een lezing over 'magneten in het heelal' te geven.
ACTIE!
Over koelkastmageten gesproken, zou het niet leuk zijn als we aan de eerste 18 jongeren, die er op 25 mei in het Huygensgebouw bij zijn, een koelkastmagneet van 0,005 tesla van Sterrenkundeclub Radboud geven? Ja, natuurlijk is dat leuk en heel toevallig hebben we er nog 18 over uit vorige seizoenen. Zorg dat je erbij bent, en je hebt straks iets leuks van onze club op je koelkast hangen, of op de verwarmingsradiator op je kamer, of waar dan ook. Het is niet voor niks het laatste college van dit seizoen!
