Meersterrensystemen

Lezing 5

Meer- of multisterrensystemen

Het onderwerp meer- of multisterrensystemen is een interessant onderzoeksonderwerp waarover dr. Jan van Roestel jullie vanalles over komt vertellen.

Het hoorcollege vindt plaats op zaterdag 11 februari 2023 tussen 13:30 en 15:30 uur. Het zijn twee blokken van 45 minuten met telkens een vragenrondje en halverwege een korte pauze. Het college is hybride, zoals alle hoorcolleges dit jaar. Je bent van harte welkom in ons mooie Huygensgebouw of je kijkt mee vanuit thuis via de livestream. De link vind je onderaan deze pagina, maar daar is natuurlijk pas op de bedoelde datum en tijd iets te zien.

Waar gaat het eigenlijk over?

Zonnestelsels met één ster, zoals ons zonnestelsel met meerdere planeten, lijken zeldzaam te zijn in de Melkweg en in het heelal. Meer- of multisterrensystemen komen vaker voor en de helft van de sterren in onze Melkweg maakt deel uit van een meersterrensysteem. Dergelijke systemen zijn dan ook heel interessant om te bestuderen.

De ster die het dichtst bij ons staat, Proxima Centauri (op 4,25 lichtjaren), maakt bijvoorbeeld deel uit van een drievoudige ster, als begeleider van Alpha Centauri A en B. En het sterrenstelsel Zeta Cancri in het sterrenbeeld Kreeft is een meersterrensysteem met minstens vijf sterren. Dit is ongeveer 83,4 lichtjaren van ons verwijderd. Bij het zoeken naar exoplaneten worden interessante combinaties gevonden. Zo is er een systeem gevonden (HD 133131A) waarbij drie planeten rond twee sterren draaien en een planeet in het HD 131399-systeem draait zelfs rond drie sterren. Klinkt dat niet interessant?

In het eerste deel van de lezing gaat Jan in op de natuurkunde van multistersystemen en wat we hier over weten.

In het tweede deel wordt uitgelegd hoe we telescopen gebruiken om multistersystemen te vinden en ze te bestuderen. Met nieuwe robottelescopen en satellieten kunnen we ze beter dan ooit tevoren bestuderen. Jan licht de prakische aspecten van moderne sterrenkunde toe aan de hand van een bijzonder type multistersysteem; dubbel witte dwergsterren, die zwaartekrachtstraling uitzenden en in de nabije toekomst zullen botsen en samensmelten of totaal vernietigd worden in een supernova.

Zorg dat je bij deze lezing aanwezig bent, live in Nijmegen of thuis voor het beeldscherm!

Over Jan van Roestel

Dr. Jan van Roestel is geboren in Tilburg en werkt momenteel als postdoc-onderzoeker voor het Anton Pannekoek-instituut van de Universiteit van Amsterdam (UvA). Hij behaalde zijn bachelor-, master- en doctoraalgraad aan onze Radboud-universiteit waarna hij drie jaren werkte voor Caltech in de USA. Dit California Institute of Technology (Caltech) is een particuliere onderzoeksuniversiteit, die behoort tot de beste academische instellingen ter wereld, en tevens een van de meest selectieve. En die strenge selectie-eisen tekent het zeer hoge kennisniveau van Jan. Voor Caltech deed hij onderzoek naar compacte dubbelsterren, waar hij zich ook al in zijn master- en doctoraaltijd mee bezighield.

Verder heeft hij uiteraard diverse (co-)publicaties en vak- en publiekslezingen op zijn naam staan. Voor zijn huidige onderzoek naar "Het leven en de dood van witte dwergdubbelsterren" kreeg Jan in 2021 een Veni-subsidie van de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) waarmee hij drie jaar lang zijn ideeën verder kan uitwerken.

Jan kan jullie dus als geen ander vertellen over die geheimzinnige dubbele witte dwergensterren die mogelijk de voorlopers zijn van supernova's. Hij gebruikt bij zijn onderzoek o.a. nieuwe machine learning-methoden.

Huiswerk

Je weet dat we bij onze colleges een bepaalde hoeveelheid basiskennis verwachten. We gaan niet de beginselen van sterevolutie uitleggen. Heb je die basiskennis nog niet, lees dan eens onze pagina met een tip over een studieboek, waarmee je je die kennis in jouw tempo op termijn eigen kunt maken.

Het huiswerk dat je zou kunnen doen is de infographic over witte dwergen op onze website bekijken.Het Engelse filmpje heeft Nederlandse ondertitels. Ook komen neutronensterren en zwarte gaten even aan bod. Kijk ook gerust die filmpjes. Een ander goed beginpunt is de Wikipedia-pagina over sterevolutie.